О русском "блате" и китайском "гуанси"

  ОРЫС «БЛАТЫ» ЖӘНЕ ҚЫТАЙ «ГУАНСИІ» ТУРАЛЫ

Ағымдағы жылдың басында Transparency International  халықаралық ұйымымен жарияланған «Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде» Қазақстан 19-шы орынға көтерілді, бірақ сыбайлас жемқорлыққа бейімірек елдер қатарында қалады.

Жыл сайын жасалатын зерттеуде Қазақстан 100 мүмкіндіктен 38 балл жинады. Бразилия, Эфиопия, Перу, Сербия, Шри-Ланка, Суринама и Танзаниямен бөлісе отырып, еліміз 94-ші орын алды.

Сыбайлас жемқорлық туралы елімізде жиі және көп айтылады. Оны мемлекеттік және экономикалық саясатты жүзеге асырудың негізгі проблемаларының бірі деп атайды.

Біз Облыстық сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің превенция басқармасының бас маманы Евгений Бедычтің қазіргі ғылыми зерттеудегі көзқарасымен сыбайлас жемқорлық проблемалары туралы айтуды жөн көрдік.

-           Сыбайлас жемқорлық проблемасы әлемдегі өзге елдер үшін қаншалықты өзекті? Ол дамыған және экономикалық ауқатты мемлекеттердің негізгі күн тәртібі бола ала ма?

-           Біздің кезімізде кез келген күні кез келген елдің кез келген газетін ашып, Сіз сыбайлас жемқорлық туралы материал табасыз. 2013 жылы Гэллапа институты сауалнама жүргізді, оған 69 елдің 70 мыңға жуық адамы қатысты, осы сауалнамаға сәйкес сыбайлас жемқорлық нөмірі бірінші бүкіләлемдік проблема болып табылады. Былайша айтқанда, сыбайлас жемқорлық әлеуметтік құбылыс ретінде биліктің беделіне нұқсан келтіріп, мемлекеттік институттардың тиімділігін төмендетсе де, халықаралық қоғамдастық сыбайлас жемқорлықтың қандай жойқын және қауіпті салдары болғанын салыстырмалы түрде жақында, 1990 жылдардың ортасында түсінді.

-           Яғни, сыбайлас жемқорлық әрқашанда болғанына қарамастан, бұд туралы байыпты зерттеулер салыстырмалы түрде жақында пайда болды?

-           Дәл солай. Мысалы, математикалық зерттеу модельдерін пайдалану өткен ғасырдың 70-ші жылдарында басталды, сыбайлас жемқорлыққа қатысушылардың әлеуметтік мінез-құлқын сипаттайтын эксперименттер 80-ші жылдары жүргізіле бастады, ал әлемдегі сыбалас жемқорлық туралы ең танымал ақпарат көзі «Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі» тек 1995 жылдан бері есептеп келеді.

Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептерін мен басқа мемлекеттік мекемелерге әсерін зерттеу ғылымның салыстырмалы түрде «жас» бағыты болып табылады. Қазіргі зерттеулерде прокси тәсіл, бақылау, мазмұнды талдау, т.б., сияқты ғылыми әдістер жиі қолданылып келе жатқанымен, осы саладағы сарапшылар «неліктен кейбір елдер басқаларға қарағанда сыбайласу көбірек?» деген негізгі сұрақтарға жауап бере алмады, негізі «Сыбайлас жемқорлықпен күресудің тиімді жолдары» бар ма?

            - Ел ішіндегі сыбайлас жемқорлық деңгейін бағалай отырып, қазір біз қандай негізгі принциптерді басшылыққа ала аламыз?

            - Біріншіден, мемлекет пен қоғамға «сыбайлас жемқорлық» деп нақты нені атайды, сол туралы келісу қажет. Педагогқа сыйлық, ірі компаниялардың саяси партияларға демеушілік көрсетуі, жұмысқа орналасу кезінде өз таныстарына құрмет көрсету – міне, пікірсайыс осыларды әлі күнге дейін сыбайлас жемқорлық деп санайтын заттарға мысал.

            Екіншіден, сыбайлас жемқорлықпен күресудің әмбебап тәсілі болмағаны сияқты, бұл құбылысты білмейтін ел де жоқ екенін мойындаған жөн. «Әртүрлі елдерде сыбайлас жемқорлық бірқатар факторларға байланысты бір немесе басқа формада болады» деу әлдеқайда дұрыс болар еді. Мысалы, бүкіл әлем орыс «блатын» немес қытай «гуансиін» немесе американың «нетворкингін» біледі.

             Қоғам мен мемлекетке сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформалардың сол немесе басқа пакетін қабылдауды ашық талқылау және оларды мұқият орындау үшін жұмыс істеу ғана қалады.

            - Біздің Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресу жағдайы қалай?

            - Біздің еліміз бес жыл ішінде, 2016 жылдан бастап 2021 жылға дейін Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексіндегі позицияны 131-ден 94-ке жақсартты.

2020 жылғы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі Ұлттық баяндамаға сәйкес құқық қорғау және арнайы мемлекеттік органдары тіркеген сыбайлас жемқорлық фактілері бір жылда 2,4 %-ға, ал 2017 жылмен салыстырғанда  - 10,6 % азайған.

Жақын арада, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет басшысы Марат Ахметжанов а.ж. 9 айында елімізде 1,4 мың сыбайлас жемқорлық қылмысы тіркелгенін айтты, ол былтырғы жылға қарағанда 33,3 %-ке аз.

Мұның бәрі алдын алу шараларын күшейту және қоғамда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылыққа «нөл төзімділік» қалыптастыру деген сөз.

-           Сіздің көзқарасыңыз бойынша болашақта мемлекеттік сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат дамитын болады ма?

-           Қазіргі уақытта, қоғамдық сарапшылардың айтуынша Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат концепциясының жобасы ұзартылған. Құжат – 2022 жылдан бастап 2026 жылға дейінгі кезеңде жарамды.

Сонымен қатар, озық шетелдік тәжірибені, халықаралық стандарттарды біздің күшті және әлсіз тұстарымызды, әрине, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің өзіндік тәжірибесін ескереді.

            Концепцияның мақсатты индикаторларына сәйкес, Қазақстан 2026 жылы Сыбайлас жемқорлық түсінігі индексінде 47 баллдан төмен алмауы тиіс, ол сыбайлас жемқорлықпен барлығынан да мықты күресетін 50 ел тізімінде бекінуге мүмкіндік береді.

            Әрине, бұд барлық Қазақстан қоғамының консолидациясынсыз және мемлекеттік аппараттың тиімді мөлдір жұмысынсыз мүмкін емес.

            Алдымызда ұрпағымыздың болашағы мен әл-ауқатының ұзақ та қызық жолы күтіп тұр.

О русском "блате" и китайском "гуанси"

В «Индексе восприятия коррупции», опубликованном в начале т.г. международной организацией Transparency International, Казахстан поднялся на 19 позиций, но остается в числе стран, наиболее восприимчивых к коррупции.

В исследовании, составляемом ежегодно, Казахстан набрал 38 баллов из 100 возможных. Страна заняла 94-ю позицию, разделив ее с Бразилией, Эфиопией, Перу, Сербией, Шри-Ланкой, Суринамом и Танзанией.

О коррупции в нашей стране говорится много и часто. Ее называют одной из ключевых проблем реализации государственной и экономической политики.

Мы решили поговорить о проблеме коррупции, с точки зрения предмета изучения современной науки, с главным специалистом управления превенции областной Антикоррупционной службы Бедычем Евгением

            - Насколько проблема коррупции актуальна для других стран мира? Является ли она ключевой повесткой развитых и экономиечски состоятельных государств?

            - В наше время, открыв любую газету в любой день в любой стране, вы обнаружите материалы о коррупции. В 2013 году Институт Гэллапа провел опрос, в котором приняло участие почти 70 тысяч человек из 69 стран, согласно которому коррупция является общемировой проблемой номер один. И хотя коррупция, как социальное явление, подрывает авторитет власти и заставляет работать государственные институты менее эффективно, международное сообщество осознало, какими разрушительными и опасными последствиями обладает коррупция сравнительно недавно, в середине 1990-ых годов.

            - Т.е. при том, что коррупция существовала всегда, серьезные исследования о ней появились сравнительно недавно?

            -  Именно так. Например, использование математических моделей исследования началось в 70-ых годах прошлого века, эксперименты, описывающие социальное поведение участников коррупции стали проводиться в 80-ых годах, а самый известный источник об информации коррупции в мире  «Индекс восприятия коррупции» рассчитывается лишь с 1995 года. 

            Изучение причин появления и влияния коррупции на другие общественные институты является сравнительно "молодым" направлением науки. И пускай сейчас в исследованиях все чаще применяются такие научные методы, как прокси-подход, отслеживание, контент-анализ и пр., специалистам в этой сфере еще предстоит ответить на ключевые вопросы "почему одни страны более коррумпированы, чем другие?" и "существуют ли более эффективные способы борьбы с коррупцией?".

            - Какими ключевыми принципами мы можем руководствоваться уже сейчас, оценивая уровень коррупции внутри страны?

            - Во-первых, государству и обществу следует договориться о том, что именно считать "коррупцией". Подарок педагогу, спонсирование крупными компаниями политических партий, оказание предпочтения при устройстве на работу своих знакомых - вот примеры вещей, дискуссия считать ли их коррупцией о которых идет до сих пор. 

            Во-вторых, стоит признать, что как не существует универсального способа борьбы с коррупцией, так не существует страны которая не знала бы этого явления. Гораздо корректнее, было сказать, что "в разных странах коррупция приобретает тот или иной вид, в зависимости от целого ряда факторов". Например, весь мир знает русский "блат", китайский "гуанси" или американский "нетворкинг".

            Все что остается обществу и государству это открыто обсуждать принятие того или иного пакета антикоррупционных реформ и следить за тщательным их исполнением.

            - Как с коррупцией обстоят дела у нас в Казахстане?

            - За пять лет, с 2016 по 2021 год, наша страна улучшила позиции в Индексе восприятия коррупции с 131 строчки до 94.

            Согласно Национальному докладу о противодействии коррупции за 2020 год, количество зарегистрированных правоохранительными и специальными госорганами фактов коррупции за год снизилось на 2,4%, а в сравнении с 2017 годом – на 10,6%.     

            Буквально недавно, глава Антикоррупционной службы Марат Ахметжанов рассказал, что за 9 месяцев т.г. в стране зарегистрировано 1,4 тыс. уголовных коррупционных преступлений, что на 33,3% меньше, чем годом ранее.

            Все это говорит о поступательном движении в сторону усиления превентивных мер и формировании в обществе так называемой "нулевой терпимости" к коррупционным правонарушениям.

            - Как, на ваш взгляд, будет развиваться государственная антикоррупционная политика в будущем?

  - В данный момент, на обсуждение общественным экспертам  Антикоррупционной службой предложен Проект Концепции антикоррупционной политики. Период действия документа – с  2022 по 2026 годы.

В ней учтен и передовой зарубежный опыт, международные стандарты через призму наших сильных и слабых сторон, и, конечно, собственная практика антикоррупционной службы.

Согласно целевым индикаторам Концепции, Казахстан должен к 2026 году набрать не ниже 47 баллов в Индексе восприятия коррупции, что позволит ему закрепиться в списке 50-ти, которые лучше всего борются с коррупцией.

Конечно же это невозможно без консолидации всего казахстанского общества и эффективной прозрачной работы госаппарата.

Впереди нас ждет большой и интересный путь, на кону которого будущее и  благосостояние наших потомков.