Каждый гражданин должен быть патриотом своей страны

 Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың

 «Qazaqstan» ұлттық арнасына берген сұхбаты

БІЗДІҢ БІР ҒАНА ОТАНЫМЫЗ БАР, ОЛ – ҚАЗАҚСТАН

– Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, «Qazaqstan» ұлттық телеарнасына сұхбат беруге келісім бергеніңіз үшін Сізге көп рахмет. Сіздің алдыңғы сұх­батыңыз орыс тілінде болды. Бас­пасөз хатшыңыздың айтуын­ша, ол сұхбат халықаралық аудиторияға ар­нал­ған. Бұл жолы қай аудиторияға арналады? Осындай бөле-жару қазақ тілін кемсіту болып есептелмей ме? 

– Бұл ешқандай да кемсітушілік немесе менсінбеушілік емес. Осыған дейін көптеген теле­арна менен бірнеше рет сұхбат беруді сұраған болатын. Мен олардың ешқайсысына келіскен жоқпын. Кейін тек «Хабар» арнасына ғана сұхбат беремін деп шештім. Себебі ел ішінде көптеген жалған ақпарат тарап жатты, соларға тоқтау салу керек болды. Сол сұхбат орыс тілінде жасалды. Өйткені Қазақстандағы ахуал жөнінде шынайы ақпаратты, ең алдымен, әлем жұртшылығына тарату керек еді. Содан кейін шетелдік ақпарат құралдары сұхбатты кеңінен таратып, барынша пайдаланды. Оны өзіңіз білесіз. Қалай десек те, орыс тілі – Біріккен Ұлттар Ұйымының алты ресми тілінің бірі. Оны мойындауымыз керек. Ал қазақ тіліндегі сұхбаттың өз аудиториясы бар. Жалпы, мемлекеттің мәселесін мемлекеттік тілде айтуымыз керек. Тіліміз бізден басқа ешкімге керегі жоқ. Сондықтан ең алдымен, өзіміз ана тілімізге құрмет көрсетуіміз керек деп ойлаймын. 

– «Қаңтар қасіретіне» келейік. Жыл басындағы қанды оқиға, өкінішке қарай, көп адамның өмірін жалмады. Митингке шыққандардың бәрі лаңкес пе? Негізі, адамдар басында бейбіт шеруге шықты емес пе?

– Әрине, бастапқыда бейбіт шерулер болды. Мұны бәріміз көрдік. Еліміздің әр аймағында азаматтар алаңға жиналып, өз талаптарын айтты, тіпті, наразылықтарын білдірді. Шынын айтсақ, әуелде ешқандай қирату, қылмыстық әрекеттер болған жоқ. Бірақ жағдай кейін мүлдем басқа арнаға бұрылып кетті. Арандатушылар мен қарақшылар пайда болды. Олардың шынайы мақсаты бейбіт митингке қатысу емес, билікке шабуыл жасау болды. 

Бір сөзбен айтқанда, соңына қарай алаңға нағыз лаңкестер шықты. Бүлікшілер мыңдаған қару-жарақты ұрлап кетті. Қазіргі уақытта полиция оларды іздеп жатыр. Әзірге түгелдей табылған жоқ. Бұзақылар сол қарудан тағы да адам атуы әбден мүмкін. Сонда мұны кім істеді деген сұрақ туады? Кім жасады? Бейбіт шеруге шыққандар ма? Шын мәнінде, бұл – кәсіби қарақшылардың ісі.

– Сонда олар қайдан пайда болды?

– Мен осы сұраққа бірнеше рет жауап бер­дім. Мұның алдын ала жоспарланған әрекет екені анықталды. Арнайы дайындықтан өткен қылмыстық топтар, лаңкестер оқиғаның бел ортасында жүріп, қарақшыларды, құқық бұзушыларды басқарды. Әрине, бұзақы топтардың арасында бейбіт азаматтар да болды. Енді оларды, лаңкестерден, қарақшылардан бөліп алуымыз керек. Бұл – өте күрделі мәселе. Мұның бәрін тергеу жұмыстары анықтайды. Жалпы, мына нәрсені дұрыс түсінуіміз керек. Алаңға шыққандардың бәрін түгел бейбіт шеруші деп айтуға болмайды. Бұл – ешқандай ақылға сыймайтын нәрсе. Көзі ашық, ары таза адам мұндай жалған тұжырымға ешқашан сенбейді. Ең алдымен, лаңкестер жағдайды ушықтырды. Олардың мақсаты – елдің тұтастығын бұзу, халықты қорқыту. Ал бейбіт шерушілер солардың қармағына түсті. Қазір сол кінәсіз азаматтардың құқығын қорғауымыз керек. Мен әрбір іс бо­йынша мұқият тергеу жүргізу керек деп айттым.

Адамдардың құқығын бұзған тұлғалар жазаға тартылады. Біз бұған қажетті шараның бәрін қабылдаймыз. Еш күмән болмасын.

– Сонда бұл оқиғаларды біз қалай сипаттауымыз керек? Бұл өзі төңкеріс пе, жоқ әлде билікке қарсы бейбіт шеру ме немесе басқаша ма? Қалай атаймыз?

− Бұл оқиғаны ел ішінде әртүрлі атап жүргенін білемін. Қалай болғанда да біз қаралы, қасіретті күндерді бастан өткердік. Оны мойындауымыз керек. Тәуелсіздіктің 30 жылы ішінде көптеген сынаққа тап болдық, оның бәрін ел болып еңсердік. Бірақ дәл осындай қарақшылардың қатыгез әрекетін көрген жоқпыз. Еліне, жеріне адал қызмет ететін, нағыз отаншыл азаматтар мұндай опасыздыққа бармайды. Бұл – анық нәрсе.

Ашығын айту керек, жағдайды өздерінің жеке мүддесіне пайдаланғысы келген адамдар төңкеріс жасауға талпынды. Француз тілінде осындай әрекетті coup d’etat деп айтады. Бұл – төңкеріс деген сөз. Елдігімізге, мемлекеттік тұтастығымызға, халқымыздың қауіпсіздігіне қарсы жасалған әрекет болды. Әрине, халыққа әлі де көп нәрсе түсініксіз. Қарапайым азаматтар өздерінің сүйікті қаласын өз қолымен қиратпайтыны белгілі. Қарақшылар, лаңкестер Алматыға сырттан келді. Мақсат белгілі: кісі өлтіру, қорқыту, дүкендерді тонау, әйелдерді зорлау, ақыр соңында билікті құлату. 

– Олар билікке неге қарсы шықты?

– Мәселе мынада: төңкерісшілер елімізде қолға алынған реформаларға кедергі келтіруге тырысты. Тіпті Президентке де қарсы болды. Өзгерістер олардың мүдделеріне тиімді емес еді. Өйткені реформалардың басты мақсаты – әділетті қоғам орнату, монополияларды жою, саяси трансформация жасау, еліміздің экономикалық дамуын жеделдету. Халық та осыны талап етіп отыр. Сондықтан, бағытымызды өзгертпейміз, реформалар міндетті түрде өз жалғасын табады.  

– Сіз тергеу жұмыстарының жүріп жатқанына жаңа тоқталдыңыз. Дегенмен алдын ала тергеу нәтижелері жөнінде айта аласыз ба?

– Қазір өте ауқымды тергеу жұмыстары жүргізілуде. Бас прокуратура нақты ақпаратты жүйелі түрде жариялап жатыр. Қандай да бір нәтиже туралы айтуға әлі ерте. Бұл – өте күрделі мәселе. Қазір тергеу құпия түрде жүргізіліп жатыр. Өйткені бұл өте ерекше іс болғандықтан біраз уақыт керек. Көп ұзамай халқымызды мазалап отырған сұрақтарға міндетті түрде жауап беріледі. Бәрі де айтылады. Халықтан ештеңені жасырып қалмаймыз. Қазір тек мына нәрсені ғана айта аламын. Бұл біздің халқымыздың қауіпсіздігіне, еліміздің тұтастығына төнген қауіп болды.  

– Адамдардың құқықтарының қорғалуына байланысты жаңа ғана өзіңіз айтып өттіңіз. Енді осыған тоқталайық. Күлбілтелемей бірден айтсақ, бұл – азаптау фактілері туралы. Өзіміз де көрдік. Әлеуметтік желілердегі видеоларды, жазбаларды сай-сүйегің сырқырап қарайсың. Әсіресе арқасына үтік басылған талдықорғандық Азамат Батырбаев деген жігітке қатысты. Осыдан хабардарсыз ба?

– Иә, бұл мәселе жөнінде жақсы білемін. Кейбір азаматтарымыз менің атыма бейнеүндеу жазып, әлеуметтік желілерде таратып жатыр. Мұны да біліп отырмын. Осыған байланысты мен Ішкі істер министрлігі мен Бас прокуратураға арнайы тапсырма бердім. «Шаш ал десе, бас алатын» әрекеттерге жол беруге болмайды. Қоғамдық комиссиялар өз жұмысына кірісіп кетті. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Эльвира Әзімова, белгілі құқық қорғаушылар: Айман Омарова, Жеміс Тұрмағамбетова, Абзал Құспан және басқа да заңгерлер жиналып, арнайы комиссиялар құрды. Олар әр істің заңдылығын қарап жатыр. Қоғамдық комиссияларға сенімсіздік көрсетуге ешқандай себеп те, хақымыз да жоқ. Билік те, құқық қорғау органдары да жұмыстарына араласпайды. Мен де араласпаймын.

Әрбір құқық бұзушылық дерегі бо­йынша шаралар қабылданады. Кінәлі адамдар жазаға тартылады. Мен үшін азаматтарымыздың құқығы аса маңызды. Әсіресе қазіргі таңда мұны ең маңызды мәселе деп айтуға болады. Әрбір іс бо­йынша әділ шешім шығару мен үшін негізгі принцип болып табылады.

– Ал бұзақыларға қатысты қандай іс-шаралар қабылданады?

– Бұзақылар туралы мәселеге келсек, кейбір адамдар жазықсыз азаматтарды еш себепсіз қамауға алды деп ойлайды да, осындай жалған ұрандарды ел ішінде таратады. Бірақ мынаны ұмытпауымыз керек: олардың ішінде лаңкестер де, қылмыскерлер де бар. Қараңызшы, мыңдаған адам қаланы қиратып, нағыз террористік әрекеттерге барды. Бірақ қазір бәрі жай ғана бейбіт азаматтар болып шықты. Бұған кім сенеді? Жалпы, лаңкестерді, қарақшыларды халық қаһармандары, батырлары деп айтуға болмайды. Бұл – ешқандай шындыққа келмейтін жалған уәж. Егер біз ақиқатына көз жеткізбей, олардың айтқанына сенетін болсақ, елімізге тағы бір үлкен қауіп төндіреміз. Бұл – қарақшыларды Қазақстанға шақыру деген сөз. Сондықтан аталған мәселеде біз өте сақ болуымыз керек. Әрбір іс бо­йынша мұқият тергеу жүргізуіміз қажет.

 – Ресейдегі бірқатар сарапшы елімізде болған оқиғаға қатысты «Төңкерісшілердің мақсаты Президент Қ.Тоқаевты Қазақстаннан қуып шығу немесе тұтқынға алу» деген болжам жасады. Сол рас па? Бірақ Сіз олардың жоспарын жоққа шығардыңыз. Осыған байланысты Өзіңіз қандай нақты түсініктеме берер едіңіз?

 – Бәлкім, бұл Ресейдің барлау қызметінің көзқарасы шығар. Бұл рас та болуы мүмкін. Олар біздің еліміздегі оқиғаларды мұқият бақылап отырады ғой. Қалай десек те, арнайы жасақталған қарулы бандалар билікті басып алғысы келді. Сондықтан шетелдік сарапшылар айтқан пікірдің жаны бар деп ойлаймын. Дегенмен барлығына байыппен қарап, салмақты баға беру қажет. «Сабыр түбі – сары алтын» деп халқымыз бекер айтпаған. Бізге керегі – асығыс шешім шығарып, істі жауып тастау емес, міндетті түрде ақиқатқа көз жеткізу. Бұл – менің алдыма қойған мақсатым. 

– Сіз Владимир Путинге қоңырау шалып, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының әскерін Қазақстанға шақырдыңыз. Бұл еліміздің дербестігін, егемендігін Ресейге телу деген сөз емес пе? Соларды шақырмаса болмайтын ба еді өзі? Қазір осы шешіміңізге өкінбейсіз бе?

– Өкінбеймін. Бұл – ешқандай да өкіндіретін шешім емес. Керісінше дұрыс шешім болды деп ойлаймын. Өйткені қарулы қарақшылар Алматыны қиратып, өзге қалаларға қауіп төндірді. Осы қарулы контингент болмаса, лаңкестер басқа да қалаларды басып алар еді. Қарулы шайқастар Талдықорғанда, Таразда, Шымкентте, Қызылордада орын алды. Елордада лаңкестердің дайын­дық жұмыстары байқалды, олар тіпті Ақордаға шабуыл жасауға дайын болды.  

Кейбір беделді сарапшылардың ай­туынша, лаңкестер Қазақстанның басты екі қаласын басып алуды жоспарлаған. Бұл – Сириядағы сценарийге ұқсас жос­пар. Сол елде лаңкестер Дамаск пен Ракканы  басып алуға әрекеттенген еді. 

Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының әскерлері біздің елде бір де бір оқ атқан жоқ. Оны ашық айту керек. Олар тек негізгі стратегиялық нысандарды күзетіп тұрды. Осы кезде біздің күштік құрылымдар іске кірісіп, қарулы лаңкестерге тосқауыл қойды. Арамызда тек тығыз байланыс пен үйлесім болды. 

Ал енді «Путинге қарыз боп қалдық» дегенге келсек, бұл – бос әңгіме. Оны доғару керек. Біріншіден, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының контингенті В.Путиннің немесе Ресейдің жеке әскері емес. Бұл ұйымның әскери құрамы оған мүше елдердің бәріне ортақ. Онда Ресейден бөлек, Беларусь, Армения, Тәжікстан және Қырғызстанның әскери бөлімдері бар. Қазақстан да – осы ұйымның толыққанды мүшесі әрі негізін қалаушысы. Сондықтан бәрі – заңды, қисынды. 

Ресейге келсек, бұл алпауыт ел өзінің геосаяси мүддесін де қорғады. Қазақстанның тұрақтылығы Ресейге өте қажет. Мұны дұрыс түсінуіміз керек. Қазақстан мен Ресей – стратегиялық серіктестер. Арамызда шынайы достық пен өзара сенім болуы керек. Басқа сая­сат ұстансақ, екі елдің стратегиялық мүддесіне нұқсан келтіреміз. Жалпы, біз ешкімге ештеңе де қарыз емеспіз. Қазақстан – егемен мемлекет. Сондықтан саясатымыз да дербес.

– Сонда да көрші елдің кейбір журналистері «Ресей Қазақстанды құтқарды» деп жазып жүр....

– Жаңа ғана айтып өттім, Ресей – Қазақстанға жақын орналасқан серіктес мемлекет. Осындай жағдайда оның бізге көмекке келуі айтпаса да түсінікті. Мұны құтқару емес, ортақ мүддемізді қорғау үшін жасалған іс-әрекет деп түсінуге болады. Бұл – бір. Екіншіден, аталған мәселеге геосаяси ахуал тұрғысынан да қарау керек. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы – бәрімізге ортақ құрылым. Ресей және Ұйымға мүше мемлекеттер Қазақстанның ғана емес, өздерінің де қауіпсіздігін ойлады. Сол үшін көмек қолын созды.

– Жалпы, Қазақстанның Ресеймен қарым-қатынасы қандай болуы керек? «Мәскеу біздің жерімізге көз алартып жүр, солтүстік облыстарды тартып алады» деген пікірлер де айтылады... 

– Бірінші сұрағыңызға қатысты айтар болсам, Қазақстан мен Ресей арасында мәңгі тату көршілік туралы келісім бар. Ресей – ғасырлар бойы қатар өмір сүріп келе жатқан құдайы көршіміздің бірі. Қазақтың тағдырына осылай жазылған. Мұны біз өзгерте алмаймыз. Саяси, сауда-экономикалық және мәдени байланыс­тарды нығайта беруіміз керек. Бұл, ең алдымен, Қазақстанның стратегиялық мүддесіне сай келеді. 

Екінші мәселе. Иә, расында да, кейбір ресейлік саясаткерлер тарапынан «Қазақстанның солтүстік облыстарындағы жерлер біздікі» деген сөздер айтылды. Бірден кесіп айтайын. Бұл – ақылға сыймайтын, орынсыз пікір. Ресми билік, яғни Кремль, әрине, бұл уәжді қолдамайды.

Екі елдің басшылығы арасында жер мәселесіне қатысты ешқашан
дау туындаған емес. Маған В.Путиннің өзі «жерге қатысты ешқашан мәселе көтермейміз» деп айтқан. Сондықтан алаңдайтын ешнәрсе жоқ. Шекарамыз толық айқындалған, бекітілген. Бұл ақиқатты бүкіл әлем мойындайды. Екі елдің арасындағы байланыстарға сызат түспеген. Ресей Президенті осындай қағидаттарға адалдығын, беріктігін көрсетті.

– Түсінікті. Енді «Қаңтар қасіретіне» қайта оралсақ, халықтың көбі Тұңғыш Президентке және оның отбасына қатысты наразылығын білдірді, тіпті ашу-ызаға толы пікірлер айтылды. Себеп белгілі. Сіз өзіңіз Мемлекет басшысы ретінде осы жағдайдан қандай сабақ алдыңыз?

– Мәселеге жан-жақты қарайтын болсақ, халық наразылығының астарында өткір әлеуметтік мәселе жатыр. Халықтың көбінің әлеуметтік жағдайы төмен. Бұл – ақиқат. Мемлекеттің тұтас байлығы аз ғана топтың қолында. Теңсіздік белең алуда. Наразылықтың түп-тамыры осыдан басталды. Бұл мәселе туралы мен Парламентте, басқа да жиындарда айттым. 

Өкініштісі, азаматтардың нара­зылығын лаңкестер мен қылмыскерлер пайдаланып кетті. Бұған бәріміз куә болдық. Расында, әлеуметтік желіде Тұңғыш Президентіміз туралы әртүрлі ойлар айтылып, жазылып жатыр. Қанша адам болса, сонша пікір болады.  

Мен Мемлекет басшысы ретінде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 30 жылдық еңбегін жоққа шығаруға болмайды деп ойлаймын. Тарихқа қиянат жасамау керек. Нұрсұлтан Назарбаев – мемлекетіміздің іргесін қалаған, мемлекеттігімізді нығайтуға зор үлес қосқан тұлға. Оның қызметіне әділ баға беруге міндеттіміз. Тұңғыш Президенттің кемшіліктері болса, одан жас басшылар сабақ алуы қажет. Қаңтар оқиғасы елімізге де, менің өзіме де үлкен сабақ болғаны сөзсіз. Тиісті қорытынды жасалды. Қазір елімізде қабылданып жатқан саяси шешімдер − соның нәтижесі. Алдымызда өте көп жұмыс бар. Мұны барлығы көріп, біліп отыр деп ойлаймын.

– Иә, соңғы кездері көптеген ауыс-түйіс болды. Соның ішінде Ерболат Досаевты Алматы қаласының әкімі етіп тағайындаған шешіміңізге наразы тұрғындар митингке шықты. Бұл шешімді қайта қарау ойыңызда бар ма?

– Ондай ойым жоқ. Алматы – еліміздегі ең ірі, ерекше шаһар. Қаланың ахуалы, тұрғындардың әл-ауқаты менің жеке назарымда. Қаңтар оқиғасы кезінде қаланың экономикасы зардап шекті. Азаматтардың және бизнес иелерінің дүние-мүлкі тоналды. Көптеген нысан өртелді, қиратылды. Соның бәрін қалпына келтіру керек. Бұл – оңай шаруа емес. Сондықтан осындай жауапты жұмыс жаңа әкім Ерболат Досаевқа жүктелді, қолынан келеді деп үміттенемін. Себебі оның бизнес саласында, мемлекеттік қызметте тәжірибесі мол. Іскер, еңбекқор адам. Жұмыс істеуіне мүмкіндік берген жөн деп ойлаймын.

– Осы сияқты басқа да біраз кадрлық өзгерістер болып жатыр. Бірақ әкімдердің басым көпшілігі әлі орнында отыр. Олардың жағдайы қалай болмақ? Алдағы уақытта облыс әкімдері сайлана ма?

– Жалпы айтқанда, кадрлық ауыс-түйіс – үздіксіз жалғаса беретін үдеріс. Лауазым мәңгілік дүние емес. Жұмыстың жаңа талабына икемделе алмаған адамдар қызметтен кетуге мәжбүр болады. Олардың орнын жаңа кадрлар басады. Әкімнің бәрін ауыстыру менің негізгі мақсатым емес. Әкімдердің жұмысына жан-жақты талдау жасалады. Негізгі талап – азаматтардың әл-ауқатын арттыру. Сондықтан қажеттілік болса, тиісті кадрлық шешімдерді қабылдаймын. Міндетті түрде өзгерістер болады. 

Мен 2020 жылы халыққа Жолдауымда алғаш рет ауыл әкімдерін сайлау туралы айттым. Көп ұзамай ауыл әкімдерін сайладық. Былтырғы Жолдауымда «Келесі қадам – аудан әкімдерінің сайлауы» деп айттым. Оны 2024 жылы өткіземіз. Бәлкім, пилоттық жоба ретінде келесі жылдан бастасақ, орынды болар. 

– «Жаңа Қазақстанды» құрамыз деп отырмыз. Бірақ бұрынғы жүйеде жұмыс істеген адамдар қызметке қайта тағайындалып жатыр. Жұрт ескі мамандармен жаңа Қазақстанды қалай құрамыз дейді. Бұл туралы не айтар едіңіз?

– Негізі, кадр мәселесі өте күрделі әрі аса маңызды. Расында, көп нәрсе білікті кадрларға байланысты. Менің бастамам бойынша Президенттік жастар кадрлық резерві құрылды. Кадрлық резервке өткен азаматтар біртіндеп жауапты қызметке тағайындалып жатыр. Әрине, мұнымен шектелуге болмайды. Басқа да адамдарға жол ашуымыз керек.

Жалпы, мемлекеттік қызметшілерге қойылатын талап өте жоғары болуға тиіс. Кез келген адам бірден министр немесе әкім бола салмайды. Ол анық нәрсе. Біраз уақыт, мол тәжірибе керек. Ондай лауазымға білімді, білікті, қызметіне адал азаматтарды тағайындаған жөн. Бұрынғы мамандардың бәрін жұмыстан шығару дұрыс болмас еді. Орысша «политическая чистка», яғни «саяси тазалауға» барудың қажеті жоқ. Мемлекеттік басқару саласына бірте-бірте жаңа мамандар келеді. Келіп те жатыр. Бұл – қалыпты үдеріс. Бірақ бір нәрсені есте ұстаған жөн. Мемлекеттік қызмет – эксперимент алаңы емес! Сондықтан бұл жұмысты бірте-бірте жүргіземіз.

– Алдыңғы сұхбатыңызда Сіз елімізде кадр тапшылығы бар екенін айттыңыз. Шын мәнінде, көптеген білікті мамандарымыз шетелде жүр. Білім қуып, кәсіп іздеп кеткендер де бар. Шетелдегі отандастарымызды Қазақстанға шақыру ойыңызда бар ма? Жалпы, бұл іске асуы мүмкін дүние ме?

– Расында шетелде жүрген білікті мамандарымыз аз емес. Бұл үшін ешкімді айыптауға болмайды. Қазір – жаһандану заманы. Адам қай жерде сұранысқа ие болса, сол жерге барып жұмыс істеуге қақы бар. Оған ешкім кедергі жасамайды. Біз өз саласында табысқа жеткен азаматтарды бұған дейін де шақырғанбыз. Елге қайтып келген отандастарымыз да бар. Бірақ шындығын айтуымыз керек, елімізге білімі жоғары, парасатты адамдар керек. Жалпы, адами капитал жоғары болуы қажет. Жалпақ тілмен айтсақ, Отанымызға келген адамдардың сапасы неғұрлым жоғары болса, елімізге соғұрлым тиімді болады.

Жалпы, бәріміз еңбекқорлықтың, біліктіліктің идеологиясын көтеруіміз керек. Ұлтымыз дүние жүзінде, ең алдымен, еңбекқор, жұмысқа адал ұлт ретінде мойындалатын болса, бұл экономикамызға оң әсер етеді. Масылдықтан, жалқаулықтан алшақ болуымыз қажет. Сонда ғана Жаңа Қазақстан тұжырымдамасы іске асады. Меніңше, біз бұрын үлкен идеологиялық қателік жібердік. Шетелге, яғни Орталық Азиядан Ресейге кеткен жұмысшыларға күліп, «Қараңыздар, олар қара жұмыспен айналысуға мәжбүр болды, ал бізге келгенде, бірде-бір қазақ шетелде жұмыс істемейді, жайбарақат жүрміз» деп қатты мақтандық. Кез келген еңбекті жоғары бағалау қажет, солай емес пе? Бүгінгі күні Орталық Азиядағы жұмысшылар Ресейде еңбек етіп, күн көріп жатыр. Ал біздікілер еңбек бәсекесіне шыдай алмайтын болды. Өкінішке қарай, бұл – «сырьевое проклятье», яғни «шикізатқа тәуелді болудың» салдары.  

– Тағы бір маңызды дүниеге назар аударсам деймін. Сіз «мемлекет ақпараттық соғыста жеңілді» дедіңіз.  Елдегі журналистика деңгейіне көңілі толмайтындар көп. Мұның бір себебі, ақпарат құралдарына мемлекет қатаң бақылау жасайды дейді олар. Біз демократиялық қоғам құрамыз десек, БАҚ саласын шын мәнінде «төртінші билік» деңгейіне көтеруіміз керек емес пе? Осы туралы ойыңызды ортаға салсаңыз.   

– Жалпы, қазақ журналистикасының деңгейі төмен деп айтуға болмайды. Керісінше қазақ журналистикасының деңгейі жоғары екені күмәнсіз. Қаңтар оқиғалары кезінде ақпараттық вакуум болды. Оны кәсіби тұрғыда дайындалған лаңкестер, қылмыскерлер өз мүддесіне пайдаланды. Интернетті бұғаттауға мәжбүр болдық. Бұл – әлемдік практика. Бірақ басқа да ақпарат құралдарымыз бар ғой. Содырлар кейбір теле-радио арналардың ғимаратын өртеп, қиратты. Одан басқа ақпарат құралдары үздіксіз хабар таратты. Ешқандай шектеу болған жоқ. 

Ал баспасөз бостандығына келсек, бізде заң бойынша цензура жоқ. Ақпарат еркіндігін барынша қамтамасыз етіп жатырмыз. Бірақ еркіндік деген ойыңа не келсе, соны айту емес. Кез келген демократиялық елдерде жалған ақпарат таратқан адам жауапқа тартылады. Мен әрбір журналист, ең алдымен, мемлекетшіл азамат болуы керек деп санаймын. Осы орайда Н.Некрасовтың: «Ақын болу шарт емес, азамат болу – міндетің» деген қанатты сөзі бар. Сондықтан әрқайсымыз еліміздің патриоты болуға тиіспіз.

Қазақтың «Айтылған сөз – атылған оқ» деген даналығы бар. Осы ретте, өкінішке қарай, кейбір журналистер жалған ақпарат таратып, елдің мүддесіне қарсы жұмыс істейді. Қазіргі заманда блогерлер көбейіп кетті. Олардың кейбір әрекеттері кері әсер етеді. Бір блогерлер жақсы жазады. Ал екінші біреулері мәселенің байыбына бармай, зерттемей, үстірт қарайды. Дегенмен азаматтарымыз ақ пен қараны ажырата алады деп ойлаймын. Расында, «ақпараттық соғыс» бүкіл әлемде болып жатқан үрдіс. Сондықтан біз де оған бейімделуіміз керек.

– Сіз осы күзде саяси реформалар ұсынатыныңызды айттыңыз. Жоспарыңыз сол қалпында ма? Түбегейлі өзгерістер күтуге бола ма?

– Қандай түбегейлі өзгерістер болатынын қазір айта алмаймын. Бірақ біраз өзгеріс болады. Бұл туралы Мәжілісте сөйлеген сөзімде айттым. Мен бастапқыда жаңа саяси реформаларды күзде жариялаймын деп ойлағам, бірақ саяси реформаларды наурыздың ортасында халыққа Жолдауымда ұсынатын болдым. Қазіргі таңда жұрт реформаларды зор үмітпен күтіп отырғанын білемін. Сондықтан «Жаңа Қазақстанды бірге құрайық» деп үндеу жолдадым. Онда айтылған мәселелерді көпшілік қолдап отыр.

Жалпы, кез келген қиындықтың артында үлкен мүмкіндіктер тұр. Қытай тіліндегі «дағдарыс» деген сөздің «жаңа мүмкіндіктер» деген мағынасы бар. Осы ретте біз де күш-қуатымызды Отанымызды өркендетуге жұмсайық.        

Әрине, азаматтық қоғаммен, дербес сарапшылармен ауқымды диалог жүргізу керек. Өйткені халықтың пікірі өте маңызды. Мен «Адамдар мемлекет үшін емес, мемлекет адамдар үшін» деген ұстанымды жарияладым. Осыған байланысты Үкіметке тиісті ұсыныстар дайындауды тапсырдым. 

– Соңғы кезде олигополия деген терминді көп пайдаланып жүрсіз. Оны көпшілік әлі түсіне қойған жоқ. Дүйім жұрттың бәрі оны толығымен түсінеді деп айту қиын. Түптеп келгенде, бұл сөздің мағынасы неде? Соны айтыңызшы?

 – Олигополия – бұл экономика саласындағы саны шектеулі адамдардың үстемдігі деген сөз. Бізде осындай үрдіс белең алуда, көпшілік, әсіресе, кәсіпкерлер оны жақсы біледі. Бұл шынайы бәсекеге, жалпы айтсақ, әділеттілікке кедергі болып отыр. Осы мәселені шешпесек, экономикамыз дамымайды, ішкі саяси ахуал мүлдем нашарлап кетеді. Сондықтан менің басты мақсатым – экономикада болсын, саясатта болсын, монополияны мейлінше жою. Одан біржола құтылған жөн. Бұл, әрине, оңай емес, бірақ міндетті түрде осы жұмысқа кірісуіміз керек. Басқа жол жоқ. 

– Сіздің пікіріңізше, бүгінгі қоғамымыздың алдында тұрған ең маңызды мәселе қандай?

– Қоғамдағы ең маңызды мәселе – заң үстемдігін қамтамасыз ету. Өкінішке қарай, заңды мойындағысы келмейтін азаматтар аз емес. Басқаша айтсақ, құқықтық нигилизм белең алуда. Ағаларымыз «Тәртіпсіз ел болмайды» деп баяғыда айтқан болатын. Менің ұстанымым: қоғамда заң мен тәртіп болса ғана, ел ішінде үйлесім, бейбіт өмір болады. Заң – кез келген өркениетті қоғамның бас­ты өлшемі. Заң үстемдік құрғанда ғана әділетті қоғам қалыптасады. Біз міндетті түрде бұған қол жеткізуіміз керек. Бұл – менің нақты ұстанымым.

– Сіз Үкіметтің отырысында шетелге заңсыз шығарылған қаражатты Отанымызға қайта әкелу керек деп тапсырма бердіңіз. Бұл тапсырма қашан орындалады? Соның мерзімдері туралы айта аласыз ба?

– Мен Үкіметке тиісті тапсырма бердім. Бұл мәселе бойынша Үкімет екі айдан кейін маған нақты ұсыныстарын айтады. Содан кейін жұмыс басталады. Аталған мәселе бойынша ауқымды сараптама жасау керек. Онсыз болмайды. Содан кейін шетелдегі тиісті мекемелермен келіссөздер жүргізуге кірісеміз. Бұл өте күрделі әрі ұзақ уақытқа созылатын жұмыс болатын сияқты. Оны ашық айтқан жөн. Бірақ әділдікке жету үшін осы жұмысты бастау керек. Шетелге заңсыз шығарылған қаражатты елге қайтаруға тиіспіз.

– Сіз екі мерзім ғана Президент қызметін атқаруыңыз мүмкін екенін айттыңыз. Олай болса, келесі сайлауға қатысатыныңыз анық қой?

– Бұл мәселе Конституциямызда жазылған. Президентке екі мерзім берілген. Оны бұзуға болмайды. Наурыздағы Жолдауымда, мүмкін, осы маңызды мәселе жөнінде өз пікірімді айтармын. Ал бірақ қазір сайлауға барамын ба, бармаймын ба, оны айта алмаймын.

– Сіздің ойыңызша, Қазақстанның болашағы қалай болады? Кешегі оқиғалардан кейін көпшілігімізге «Егемендігімізді сақтап қала аламыз ба?» деген ой келгені рас...

– Біздің халқымыз талай «тар жол, тайғақ кешуді», қилы заманды басынан өткерген. Қиындықтың бәрін жеңген. Кешегі қасіретті оқиға кезінде халқымыз бірлігін көрсетті. Осы құндылықты келешек ұрпаққа аманат етуіміз керек. 

Қазақстанның болашағы жарқын болатыны сөзсіз. Мен бұған кәміл сенемін. Біздің бір ғана Отанымыз бар. Басқа Отанымыз жоқ. Болмайды да. Еліміздің Тәуелсіздігі бәрінен қымбат. Бұл – ак­сиома, ақиқат. Оны көздің қарашығындай сақтау – ортақ парызымыз.

Ал егемен ел дегеніміз қандай ел? Бұл – әлемдік үдеріске бейімделген біртұтас халық. Дербестігін жалаң сөзбен немесе ұранмен емес, нақты іспен дәлелдей білген ел. Демек, «Егемендікті сақтап қаламыз ба?» деген күмәнді ой ешкімде болмауы керек. Ол қисынсыз тұжырым, қисынсыз сөз. Керісінше, әрқайсымыз «Тәуелсіздігімізді қалай бекем ұстап қаламыз?» деп ойлануға тиіспіз.  

Тілімізге келсек, оны да сақтап қаламыз. Басқаша болмайды, себебі тарихымыздағы ең күрделі кезеңдерде тіліміз көзі ашық ағаларымыздың, қарапайым халқымыздың арқасында аман қалды. Дегенмен тіл реформасын жасауымыз керек. Мәселе латын графикасына жедел түрде көшуде емес. Бұл іске байыппен қараған жөн. Сараптама жасалуға тиіс. Қисынсыз нәрсенің пайдасы жоқ. Әсіресе тілге келгенде, асығыстық танытуға болмайды. Себебі бұл өте нәзік дүние.

– Жұртымыздың қандай жақсы қасиеттерді бойға сіңіргенін қалар едіңіз?

– Бұл туралы мен жаңа да айттым. Дегенмен бұл – өте маңызды мәселе, сондықтан қайталап айтайын. Біз қоғамда еңбекқорлық идеясын орнықтыруымыз керек. Турасын айтайық, бұл қазір ең өзекті мәселе болып тұр. Азаматтарымыз адал еңбекпен табыс табуды ең басты, орынға қоюы қажет. Бақуатты ел болу биліктің жұмысына ғана емес, ол ең алдымен, әрбір азаматтың еңбегіне байланысты. Елдің тұрмысын құрғақ сөзбен емес, нақты іспен көтеру керек. Біздің жастарымыз осыны айқын ұғынса деймін. Елімізде белгілі теріс факторларға қарамастан, тиімді, пайдалы жұмыс атқаратын мүмкіндіктер аз емес. Жақсы мен жаман туралы ұлы Абайдан асырып ешкім айта алмас. Сондай-ақ ойшыл ақынның «талап, еңбек, терең ой, қанағат және рақым» деген даналығының да мәні зор. Бұл қағида бізге, әсіресе осы заманда ауадай қажет. 

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, Сіз күнделікті қандай ақпарат көздерін пайдаланасыз? Теледидар, мерзімді басылым, әлеуметтік желілер...

– Мерзімді баспасөзді үзбей қараймын. Бұл – менің бұрыннан қалыптасқан дағдым. «Егемен Қазақстан», «Айқын», «Астана ақшамы» газеттерін оқимын. «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті», «Жас қазақ», «Түркістан» газеттерін де міндетті түрде оқып тұрамын. Жалпы, мен көп оқитын адаммын. Жақсы мақала немесе сұхбат көрсем, астын сызып оқуға тырысамын. Өзекті мәселе байқасам, оған қатысты нақты тапсырма беремін. Әлеуметтік желідегі өткір жазбаларды да үнемі шолып отырамын. Ал теледидардан жаңалықтар мен сараптамалық бағдарламаларды көремін.

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, Сіздің «Әке туралы ой-толғау» кітабыңыздың желісі бойынша бір продюсерлік орталық кино түсіргелі жатыр екен. Осыған қатысты не айтасыз?

– Менің кітабымдағы оқиғалардың негізінде кино түсіргелі жатқанын оқыдым. Бұл туралы ешкімге ешқандай тапсырма берген жоқпын. Бермеймін де. Мұндайды қаламаймын. Бірақ өзім жазған «Әке туралы ой-толғау» кітабынан бас тартпаймын, мазмұнды туынды деп есептеймін. Себебі жастарға да пайдалы дүние. Бұл – менің әке-шеше алдындағы перзенттік борышым.

– Шығармашылығыңызға қатысты тағы бір сұрақ. Сіз негізінен, дипло­ма­тия, сыртқы саясат туралы бірнеше кітап жаздыңыз. Солардың ішінде Елба­­сының тұлғасына арналған «Ол та­­рихты жасап жатыр» деген туынды­ңыз бар. Қазіргі таңда сол кітапты жаз­ға­ныңызға өкінбейсіз бе? Бұдан басқа, жаңа кітаптар жазу жоспарыңызда бар ма?

– Өкінбеймін. Тұңғыш Прези­ден­ті­міздің еңбегі туралы кітапқа келсек, қазақта «Өткен іске өкінбе» деген сөз бар. Мен көптеген оқиғаға куә болған адаммын. Сондықтан қағазға түсіргенді жөн көрдім. Оқырмандардың пікірінше, кітаптарым жоғары деңгейде жазылған. Мысалы, әлі күнге дейін студенттер менің кітаптарымнан қажетті мағлұматын алып, пайдаланып жүр.

Жоспар туралы айтсақ, кейбір ойларымды түртіп қойып, күнделік жазатыным бар. Мүмкін, болашақта қажет болар. Келешекте қазіргі өміріміз туралы ауқымды кітап жазу ойымда бар. Амандық болса жазамын.

– Жақында Сіз Тұңғыш Президент туралы заңға енгізілген өзгертулерге қол қойдыңыз. Яғни Елбасының бірқатар өкілеттілігі сол заңмен тоқтатылды. Онда Қауіпсіздік Кеңесі мен Қазақстан халқы Ассамблеясын өмір бойы басқару және басқа да баптар бар. Жалпы, осы мәселеге Өзіңіздің көзқарасыңыз қандай?

– Бұл түсінікті нәрсе. Бұрын осындай заңдар қабылданды, қазіргі таңда олардың қажеттілігі шамалы. Оны ашық айту керек. Келешекте осындай заңдар қабылдаудың қажеті жоқ деп есептеймін. Бұрынғы олқылықтар болса да, бұл – біздің тарихымыз. Бәріміз тарихтан сабақ алуымыз керек. Біздің мақсатымыз – еліміздің болашағы, өскелең ұрпақтың қамы туралы ойлау. Басқа сөз жоқ.

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, бүгін арнамызға уақытыңызды бөліп, берген сұхбатыңыз үшін Сізге рахметімді айтқым келеді. Сұхбат соңында көрермендерге, жұртшылыққа не айтасыз?

– Расында, бүгін жақсы, мазмұнды сұхбат болды деп ойлаймын. Халыққа айтарым, бұл дүниеде қазақтардың тағдырын тек өзіміз ғана шешеміз. Біз үшін жалғыз ғана мемлекет бар, ол – Қазақстан. Бұл – біздің қасиетті Отанымыз. Басқа Отанымыз жоқ. Отанын қорғау, халқының амандығын сақтау – әр азаматтың борышы. Осыны ұмытпауымыз керек. Қазақ елі жасай берсін!

– Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, сұхбат бергеніңіз үшін тағы да рахмет айтамын.

 Әңгімелескен

Жайна Сламбек,

Журналист.

Интервью Главы государства К. Токаева

национальному телеканалу «Qazaqstan» 

КАЖДЫЙ ГРАЖДАНИН ДОЛЖЕН БЫТЬ ПАТРИОТОМ СВОЕЙ СТРАНЫ

– Уважаемый Касым-Жомарт Кемелевич, благодарю Вас за согласие дать интервью национальному телеканалу «Qazaqstan». Предыдущее интервью, которое Вы дали на русском языке, по словам Вашего Пресс-секретаря, было предназначено для международной аудитории. А нынешнее наше интервью на какую аудиторию ориентировано? Не является ли такое разделение дискриминацией государственного языка?

 – Нет, никакой дискриминации или неуважения здесь нет. Многие телеканалы неоднократно обращались ко мне с просьбами дать им интервью. Но всем им я отказывал.

Позже я решил сделать исключение для телеканала «Хабар». Причиной этого стало то, что в нашей стране широкое распространение получила недостоверная информация, и надо было это незамедлительно пресечь.

Интервью было, в первую очередь, направлено на то, чтобы донести до мировой общественности правду о событиях в Казахстане. Как известно, то интервью вызвало широкий резонанс в зарубежных средствах массовой информации.

Нельзя не учитывать и то, что русский язык является одним из шести языков Организации Объединенных Наций. Мы должны помнить об этом. И наше сегодняшнее интервью тоже найдет своего зрителя. О проблемах нашего государства, конечно, лучше говорить на государственном языке. Наш язык нужен, прежде всего, нам самим. Поэтому мы сами должны проявлять к нему уважение.

– Давайте поговорим о «трагическом январе». Кровавые события в начале года, к сожалению, унесли много человеческих жизней. Неужели все вышедшие на митинг были террористами? Наверное, первоначально люди все же собирались на мирные демонстрации?

– Безусловно, все начиналось с мирных митингов. Во многих регионах страны люди выходили на площади, где высказывали свои требования, выражали недовольство, протестовали. Действительно, не было никаких погромов, криминальных действий.

Но позже ситуация стала развиваться совсем в другом русле. Появились провокаторы и настоящие бандиты. И их целью было не участие в мирных митингах, а нападение на органы власти.

Одним словом, в определенный момент на площади вышли настоящие террористы. Бандиты похитили тысячи единиц оружия, которые полиция ищет до сих пор. К сожалению, еще не все оружие найдено. И есть вероятность, что оно вновь будет использовано.

Естественно, возникает много вопросов по поводу того, кто причастен к этим событиям. В действительности, это было дело рук профессиональных бандитов, а не тех, кто изначально вышел на мирные митинги.

– А откуда они взялись?

– Я уже не раз отвечал на этот вопрос. Это была спланированная акция. В эпицентре январских событий находились преступные группировки, террористы, которые прошли специальную подготовку и руководили бандитами и преступниками.

Конечно, в этих группировках оказались и мирные граждане. Теперь наша задача состоит в том, чтобы разобраться, кто из них преступник, а кто нет. Это очень сложная работа, все станет ясно по итогам следствия.

И это надо правильно понимать. Нельзя сказать, что все вышли на мирный митинг. Это полный абсурд. Ни один здравомыслящий человек никогда не поверит этому.

Террористы стремились обострить ситуацию с целью подорвать стабильность в стране и запугать наш народ. А обычные граждане, пришедшие на мирный митинг, к сожалению, «попались на их удочку». Мы должны, в первую очередь, защитить права таких людей. Я поручил провести тщательную проверку по каждому делу. Те, кто виновен в нарушении прав граждан, будут привлечены к ответственности.

– Как же тогда правильно называть те события? Что это было: попытка переворота, мирные протесты против власти или что-то еще?

– Знаю, что эти события сейчас у нас оценивают и называют по-разному. Как бы то ни было, эти дни стали самыми трагическими в истории нашей страны. Это надо признать. За 30 лет Независимости мы выдержали немало испытаний. Но с подобной жестокостью столкнулись впервые. Абсолютно ясно, что настоящие патриоты, преданные своей стране и своему народу, никогда не пойдут на такое.

Надо говорить открыто, что люди, которые хотели воспользоваться ситуацией в своих корыстных целях, пытались совершить coup d’etat. Это государственный переворот по-французски. Это были действия, направленные против нашей государственности, целостности страны и безопасности народа. Это мое личное мнение.

Действительно, людям еще не все ясно. Но понятно, что простые граждане, любящие свой родной город, никогда не будут его разрушать собственными руками. Бандиты пришли в Алматы извне. Их цель очевидна: запугивание и убийства граждан, насилие над женщинами, мародерство, погромы и, в конечном счете, захват власти.

– Почему же они пошли против власти?

– Дело в том, что заговорщики хотели повернуть вспять курс реформ. Они выступили против Президента, потому что преобразования могли затронуть их личные интересы.

Между тем основная цель реформ – построение справедливого общества, демонополизация, осуществление политической трансформации, ускорение экономического развития страны. Это в полной мере отвечает чаяниям наших граждан. Поэтому мы никуда не свернем с намеченного пути и продолжим реформы.

– Вы не раз говорили о расследовании. Можете ли Вы рассказать о его предварительных итогах?

– Сейчас проводится масштабное расследование. Генеральная прокуратура регулярно публикует точную и достоверную информацию. Пока преждевременно делать какие-либо выводы. Это очень сложная работа. Следственные действия ведутся в закрытом режиме, поскольку это очень ответственное дело.

Расследование займет определенное время. Думаю, уже скоро наши граждане обязательно получат ответы на волнующие их вопросы. Вся информация будет опубликована. Мы не будем ничего скрывать от народа.

Пока могу сказать лишь одно: была реальная угроза безопасности наших граждан и целостности страны.

– Вы только что сказали о необходимости защиты прав граждан. Давайте остановимся на этом вопросе подробнее. Я имею в виду факты пыток. Невозможно без содрогания смотреть видео, читать сообщения о том, как, например, пытали утюгом жителя Талдыкоргана Азамата Батырбаева. Знаете ли Вы об этом?

– Да, я хорошо знаю об этой ситуации. Некоторые граждане записывают свои видеообращения в мой адрес и публикуют их в социальных сетях.  Об этом я тоже знаю. Я дал конкретные поручения министерству внутренних дел и генеральной прокуратуре. Подобные действия недопустимы.

Уже приступила к работе общественная комиссия. Омбудсмен по правам человека Эльвира Азимова, известные правозащитники Айман Умарова, Жемис Турмагамбетова, Абзал Куспан и другие юристы, объединившись, создали специальные комиссии. 

Они тщательно изучают соблюдение закона в ходе расследования каждого дела. У нас нет ни причин, ни полномочий не доверять им. Государство и правоохранительные органы не вмешиваются в их деятельность. Я тоже не вмешиваюсь.

По каждому нарушению будут приниматься меры. В конце концов, все виновные будут привлечены к ответственности. Права человека – это очень важный приоритет для меня. Можно сказать, самый важный на сегодняшний день. И мой главный принцип – по каждому делу должно быть вынесено справедливое решение.

– А какие меры будут приняты в отношении тех, кто нарушил закон?

– Что касается этого вопроса: определенные люди распространяют ложную информацию о том, что мы задерживаем невиновных граждан. Но мы не должны забывать о том, что среди задержанных есть террористы и преступники. Сами посудите, тысячи людей вышли громить город, совершали теракты, а потом вдруг все они оказались обычными мирными гражданами. Разве можно поверить в это?

Нельзя называть террористов и бандитов народными героями и батырами. Это совершенно неверное видение, не соответствующее действительности. И если мы, заблуждаясь, согласимся с подобными утверждениями, то нашему государству грозит еще одна большая опасность. Это означает, что мы вновь откроем дорогу преступникам и бандитам. Поэтому нельзя спешить с выводами. По каждому делу должно быть проведено тщательное расследование.

– Некоторые российские эксперты после январских событий высказывали предположение, что «мятежники ставили своей целью захватить Президента Токаева или изгнать его из страны». Но Вы не дали осуществиться их планам. Это правда? Что Вы можете сказать по этому поводу?

–  Вероятно, это видение российских спецслужб. Возможно, это правда, ведь они очень внимательно следят за ситуацией в нашей стране. Как бы то ни было, заранее обученные вооруженные бандформирования хотели захватить власть. Поэтому доля истины в высказываниях зарубежных экспертов есть.

Мы должны все тщательно изучить и дать взвешенную оценку. Как говорится, «сабыр түбі – сары алтын» («терпение – золото»). В этом вопросе нельзя спешить, надо подойти взвешенно, обдуманно. Нельзя принимать решения на горячую голову. Мы непременно должны найти истину, и эту цель я ставлю перед собой.

– Вы позвонили Владимиру Путину и призвали направить в Казахстан миротворческие силы ОДКБ. Не значит ли это, что самостоятельность, независимость нашей страны будет теперь зависеть от России? Можно ли было обойтись без их участия? Не жалеете ли Вы сейчас о своем решении?

– Нет, это не то решение, о котором можно было бы сожалеть. Напротив, считаю это решение абсолютно верным. Надо понимать, что вооруженные боевики разгромили Алматы и угрожали другим нашим городам. И если бы не был своевременно введен миротворческий контингент, то террористы захватили бы и другие города. Вооруженные столкновения происходили в Талдыкоргане, Таразе, Шымкенте, Кызылорде. В столице была замечена подготовка террористов, которые даже готовились к нападению на Акорду.

Некоторые известные эксперты высказывают мнение, что в планах террористов был захват двух крупнейших городов Казахстана. Этот план схож со сценарием, примененным в Сирии, где террористы также пытались захватить Дамаск и Ракку.

Миротворческий контингент ОДКБ, находясь в нашей стране, не произвел ни одного выстрела. Об этом надо говорить прямо и открыто. Его миссия заключалась лишь в защите основных стратегических объектов. И в этот момент силовые структуры Казахстана вступили в дело и дали отпор вооруженным террористам. Между силами ОДКБ и казахстанскими силовыми структурами была установлена тесная связь и координация.

Считаю, что заявления о том, что якобы «мы теперь задолжали Путину», – это пустые разговоры, которые надо прекратить.

Во-первых, контингент ОДКБ не является личной армией Владимира Путина или России. Миротворческий контингент является общим для всех стран-участниц Организации. Наряду с российскими в состав сил ОДКБ входят воинские подразделения Беларуси, Армении, Таджикистана и Кыргызстана. Казахстан также является полноправным членом и одним из основных учредителей этой Организации. Поэтому все законно и логично.

Что касается России, то эта держава отстаивала и свои геополитические интересы. Россия крайне заинтересована в стабильности Казахстана, и мы это должны правильно понимать. Казахстан и Россия – стратегические партнеры, между которыми должны быть искренняя дружба и взаимное доверие. Другая политика может нанести ущерб стратегическим интересам обеих стран. Это не значит, что мы кому-то должны. Казахстан – это суверенное государство, мы ведем самостоятельную политику.

– И все-таки некоторые журналисты из соседней страны пишут, что Россия спасла Казахстан.

– Я только что сказал, что Россия для нас – близкий партнер и сосед. Но речь идет не о спасении, а о действиях, направленных на защиту наших общих интересов. Это первое.

Во-вторых, к этому вопросу следует подходить с точки зрения геополитической обстановки. ОДКБ – это наша общая структура. Россия и другие государства – члены ОДКБ протянули руку помощи не только для защиты Казахстана, но и для обеспечения собственной безопасности.

– В целом, какими должны быть отношения Казахстана с Россией? Ходят разговоры о том, будто Москва «заглядывается на наши земли и готова забрать северные области»...

– Что касается первого вопроса. Между Казахстаном и Россией подписан Договор о добрососедстве и союзничестве. Россия – это Богом нам данный сосед, с которым мы живем бок о бок на протяжении веков. Это предписано казахам судьбой, и мы не может это изменить. Напротив, мы должны продолжать укреплять политические, торгово-экономические и культурные связи. Это, прежде всего, отвечает стратегическим интересам Казахстана.

По второму вопросу. Действительно, некоторые российские политики называли «своими землями» наши северные регионы. Позвольте четко прояснить – это неразумные и неуместные заявления. Конечно, официальные власти, Кремль, не поддерживают такую позицию.

Между руководством двух государств никогда не было территориальных споров. Владимир Путин лично заверил меня в том, что территориальный вопрос никогда не будет подниматься. Поэтому нет причин для беспокойства.

Таким образом, наши границы полностью определены и зафиксированы. Это признал весь мир. Никаких разногласий в отношениях между двумя странами никогда не было. Президент России продемонстрировал твердую приверженность этим принципам.

– Вернемся к нашей главной теме – «трагическому январю». В те дни многие наши граждане высказывали свое недовольство и даже гневные оценки в адрес Первого Президента и его семьи. Причины этого известны. Какой урок Вы как Глава государства извлекли для себя из этой ситуации?

– Если подходить к проблеме комплексно, то в основе массовых протестов лежат острые социальные проблемы. Большая часть населения имеет низкий уровень жизни. Мы должны признать этот факт. В то же время львиная доля богатств государства сконцентрирована в руках узкой группы людей. Усиливается неравенство. Это порождает протестные настроения. Об этом я говорил в Парламенте и в других своих выступлениях.

К сожалению, мы стали свидетелями того, что недовольством граждан воспользовались террористы и преступники. Действительно, в социальных сетях высказываются различные мнения о нашем Первом Президенте. Как говорится, сколько людей, столько и мнений.

Как Глава государства я убежден, что нельзя предавать забвению вклад и усилия Нурсултана Абишевича Назарбаева за все эти 30 лет. Это было бы неуважением к истории. Нурсултан Назарбаев заложил основы нашей государственности, внес большой вклад в укрепление страны. Мы обязаны дать объективную оценку его деятельности. Если у Первого Президента есть недостатки, то нужно воспринимать их как назидание молодым руководителям.

Несомненно, январские события стали большим уроком как для нашей страны, так и лично для меня. Можно сказать, что сделаны соответствующие выводы. Результатом этого стали политические решения, принимаемые сейчас в нашей стране. Впереди очень много работы. Думаю, что все это видят и осознают.

– В последнее время было произведено много кадровых перестановок. В Алматы недовольные Вашим решением назначить акимом города Ерболата Досаева вышли на митинг. Вы не планируете пересмотреть это назначение?

-– Алматы – это крупнейший мегаполис страны, особенный город. Ситуация в городе, благосостояние его жителей всегда находятся на моем личном контроле. Во время январских событий экономике города был нанесен большой урон. Было разграблено имущество граждан и предпринимателей. Разрушены и сожжены многие объекты. Теперь все это нужно восстанавливать. Конечно, это непростая задача. Решить ее было поручено новому акиму Ерболату Досаеву. Считаю, что у него получится это сделать, ведь он имеет большой опыт работы в бизнесе и на государственной службе. Он толковый и трудолюбивый человек. Надо дать ему возможность работать.

– Вы произвели также ряд других кадровых изменений. Но большая часть акимов пока на местах. Каким будет решение по ним? Ожидается ли в ближайшее время введение выборности акимов областей?

– Кадровые перестановки – это естественный и непрерывный процесс. Никакая должность не дается навечно. Людям, которые не будут отвечать новым требованиям, придется освободить свои кресла. Их места займут новые кадры. Я не ставлю цель сменить всех акимов. Будет проведен всесторонний анализ их работы. Основное требование – это повышение благосостояния граждан. Поэтому при необходимости буду принимать соответствующие кадровые решения. Конечно, изменения будут.

В своем Послании народу Казахстана в 2020 году я впервые заявил о выборах сельских акимов. И эти выборы уже проведены. В прошлогоднем Послании я объявил, что следующим шагом станут выборы акимов районов. Мы проведем их в 2024 году. Возможно, в качестве пилотного проекта мы сможем приступить к этой работе уже со следующего года.

– Мы говорим о строительстве Нового Казахстана. Однако на высокие посты вновь назначаются чиновники, которые долгое время работали при прежней системе. Неудивительно, что граждане задаются вопросом: как мы сможем построить Новый Казахстан со старыми кадрами?

– Кадровая политика – это очень сложный, важный и весьма чувствительный вопрос. От хороших кадров зависит многое. По моей инициативе создан Президентский молодежный кадровый резерв. Граждане, вошедшие в состав кадрового резерва, получают назначения на ответственные должности. Конечно, этим ограничиться нельзя. Надо открывать дорогу и другим людям.

Требования, предъявляемые к государственным служащим, должны быть очень высокими. Не каждый человек сразу может стать министром или акимом. Понятно, что нужно время, нужен опыт. На такие посты должны назначаться образованные, квалифицированные, добросовестные граждане. В то же время будет неправильным просто уволить всех прежних специалистов. Нам не нужна «политическая чистка».

В сферу государственного управления постепенно приходят новые люди. Это естественный процесс, и он уже идет. Но, следует всегда помнить, что государственная служба – это не площадка для экспериментов! Поэтому данная работа будет вестись постепенно.

– В предыдущем интервью Вы высказали мнение, что у нас в стране дефицит кадров. На самом деле, многие квалифицированные специалисты уехали за границу. Кто-то выехал на учебу, кто-то – в поисках работы. Вы не планируете пригласить в Казахстан соотечественников, проживающих за рубежом? Насколько реально ли воплотить эту идею в жизнь?

– Да, многие квалифицированные специалисты сейчас находятся за рубежом. Никого нельзя осуждать за это. Сейчас эпоха глобализации. Человек вправе работать там, где он востребован. Никто не препятствует этому.

Мы и раньше приглашали граждан, которые добились успеха в своей сфере. Есть соотечественники, которые вернулись в страну. Нужно прямо сказать, стране нужны люди с хорошим образованием и опытом. Необходимо в целом повышать уровень человеческого капитала.

Мы должны пропагандировать идеологию трудолюбия и знаний. Если мы будем признаны в мире как трудолюбивая, добросовестная нация, это положительно скажется и на нашей экономике. Надо как можно дальше держаться от иждивенчества и лени. Только так мы сможем построить Новый Казахстан.

Я считаю, что мы в прошлом совершили большую идеологическую ошибку. Мы смеялись над рабочими, которые уезжали на заработки за границу, в том числе из Центральной Азии в Россию. Мы хвалились тем, что ни один казах не работает за границей, в то время как другие вынуждены заниматься черной работой.

Любой труд должен оцениваться по достоинству, не так ли? Сегодня рабочие из Центральной Азии трудятся в России и зарабатывают себе на жизнь. А наши граждане не выдерживают трудовой конкуренции. К сожалению, это одно из последствий «сырьевого проклятия», т. е. зависимости от сырьевой экономики.

– В связи с этим хотелось бы обратить Ваше внимание на еще одну важную тему. Вы заявили, что «государство проиграло информационную войну». Многие недовольны уровнем журналистики в нашей стране. Одной из причин этого называют жесткий контроль над средствами массовой информации со стороны государства. Если мы строим демократическое общество, разве СМИ не должны на деле стать «четвертой властью»?

– Будет неправильным утверждать, что уровень казахстанской журналистики низкий.  Напротив, мы видим ее уровень и потенциал.

Во время январских событий был информационный вакуум. Этот момент в своих интересах использовали профессионально подготовленные террористы.

Мы были вынуждены отключить интернет. Это нормальная мировая практика. Но ведь у нас были и другие источники информации. Боевики сожгли и разрушили здания некоторых теле- и радиоканалов. Но остальные масс-медиа не прерывали свое вещание. Никаких ограничений не было. 

Что касается свободы прессы, то цензуры по закону у нас нет. Мы обеспечиваем максимальную свободу информации. Но свобода заключается не в том, чтобы говорить все, что заблагорассудится. В любой демократической стране человек, который распространяет дезинформацию, будет привлечен к ответственности.

Я считаю, что каждый журналист должен быть, прежде всего, государственником. В этой связи хотел бы напомнить крылатые слова, принадлежащие Николаю Некрасову: «Поэтом можешь ты не быть, но гражданином быть обязан». Каждый из нас должен быть патриотом своей страны.

Казахская мудрость гласит: «Айтылған сөз – атылған оқ» («Сказанное слово – выпущенная стрела»). К сожалению, некоторые журналисты распространяют недостоверную информацию и работают против интересов страны. В последнее время появилось много блогеров, занимающих деструктивную позицию. Тем не менее я полагаю, что наши граждане могут отличать правду от лжи.

Информационные войны происходят во всем мире. Таковы нынешние реалии. Мы тоже должны к этому адаптироваться.

– Вы сказали, что этой осенью объявите о политических реформах. Ваши планы не изменились? Можно ли ожидать кардинальных изменений?

– Сейчас преждевременно говорить, какие изменения произойдут. Однако ряд преобразований будет. Об этом я уже говорил в своем выступлении на заседании Мажилиса. Изначально планировал объявить о новых политических реформах осенью. Теперь принято решение, что политические реформы я предложу в своем Послании народу в середине марта.

Знаю, что сейчас наши граждане с большой надеждой ждут реформы. Именно поэтому я призвал вместе строить Новый Казахстан. Многие вопросы, о которых я говорил, нашли поддержку большинства народа.

После любых сложностей открываются огромные возможности. Слово «кризис» на китайском языке означает «новые возможности». Поэтому нам следует вместе приложить все свои усилия во благо процветания нашей Родины.

Конечно, мы будем вести диалог с гражданским обществом, независимыми экспертами. Ведь мнение народа очень важно. Я провозгласил принцип «не человек для государства, а государство для человека». В связи с этим Правительству поручено подготовить соответствующие предложения.

– Вы не раз говорили об олигополии. Вряд ли можно сказать, что все полностью осознали, о чем идет речь. В чем же смысл этого слова?

– Олигополия – это доминирование узкого круга людей в экономической сфере. У нас такая тенденция набирает обороты. Многие, особенно предприниматели, хорошо знают об этом. Это мешает реальной конкуренции и, говоря шире, справедливости.

Если мы не решим эту проблему, наша экономика не будет развиваться, а внутриполитическая ситуация только ухудшится. Поэтому моя главная цель – максимально избавиться от монополий, будь то в экономике или политике. Мы должны полностью избавиться от них. Конечно, это нелегкая работа, но мы непременно должны к ней приступить. Другого пути просто нет.

– Какова, на Ваш взгляд, самая важная проблема, которая сегодня стоит перед нашим обществом?

– Важнейший для нашего общества вопрос – верховенство закона. К сожалению, есть немало граждан, которые не хотят соблюдать законы. Усиливается правовой нигилизм. 

Наши предки уже давно постигли истину «тәртіпсіз ел болмайды» («без порядка не будет страны»). Моя позиция такова: гармония и мир возможны только тогда, когда в обществе царят закон и порядок. Закон – главный критерий цивилизованности любого общества. Только тогда, когда господствует закон, формируется справедливое общество. И мы обязательно должны этого добиться. Это мой главный принцип.

– На заседании Правительства Вы дали поручение вернуть незаконно вывезенные за рубеж средства на Родину. Когда Ваше поручение исполнится, и нелегальные средства вернутся в Казахстан? Каковы сроки реализации этого поручения?

– Соответствующее поручение у Правительства имеется. Через два месяца Правительство внесет мне свои конкретные предложения. Затем начнется работа. Предстоит провести масштабную экспертизу, после чего приступим к переговорам с соответствующими заграничными учреждениями.

Судя по всему, это будет сложный и длительный процесс. Об этом следует прямо сказать. Но мы должны начать эту работу, чтобы добиться справедливости. Нужно вернуть на Родину незаконно вывезенные за рубеж средства.

– Вы сказали, что только два срока можете занимать пост Президента. Означает ли это, что Вы будете участвовать в следующих выборах?

– Это положение прописано в нашей Конституции. Президент может занимать свой пост два срока, и это требование нарушать нельзя.  Пожалуй, в своем мартовском Послании я выскажу предложения по этому важному вопросу. Но сейчас заявлять о моем участии или неучастии в выборах считаю преждевременным.

– На Ваш взгляд, какое будущее ждет Казахстан? Многие из нас после январских событий задавались вопросом: «Сможем ли мы сохранить наш суверенитет?» 

– Наш народ многое пережил, прошел через серьезные испытания, преодолел все трудности. Во время трагических событий народ проявил свое единство. Эту ценность мы должны передать следующим поколениям. Будущее Казахстана, безусловно, будет светлым. Я в это искренне верю.

У нас только одна Родина. Другой нет и не будет. Независимость страны превыше всего. Это аксиома, истина. Беречь ее как зеницу ока – наш общий долг.

Что такое суверенная страна? Это единый народ, вовлеченный в мировые процессы. Это страна, которая доказала свою самостоятельность не словами, не лозунгами, а реальными делами.

Ни у кого не должно возникать сомнений по поводу того, сохраним ли мы суверенитет. Напротив, каждый из нас должен задаваться вопросом: «Как мы будем укрепить нашу Независимость?»

Что касается нашего языка, то мы и его сохраним. Иначе и быть не может, ведь в самые сложные моменты истории язык сохранился благодаря нашим мудрым предкам, благодаря нашему народу.

Вместе с тем нам нужно провести языковую реформу. И здесь дело не в скорейшем переходе на латинскую графику. К этому вопросу следует подойти со всей серьезностью. Необходима тщательная экспертиза. Нельзя спешить в таких вопросах, как языковая политика, ведь это очень чувствительная тема.

– Какие хорошие качества, по Вашему мнению, следует приобрести нашим гражданам?

– Я уже высказался об этом. Однако это очень важный вопрос, поэтому повторюсь. Нам нужно утвердить в обществе идею трудолюбия, уважения к труду. Откровенно говоря, это сейчас самый актуальный вопрос.

На первое место надо поставить возможность для наших граждан честным трудом обеспечить себе достойную жизнь. Станем ли мы процветающей страной, зависит не только от власти. Это зависит от каждого гражданина.

Улучшить жизнь в стране помогут не слова, а дела. Особенно хочу донести эту мысль до молодых людей. Несмотря на известные негативные факторы, у нас есть много возможностей работать эффективно и прибыльно.

Вряд ли кто сможет охарактеризовать сущность добра и зла лучше, чем великий Абай. «Разум и доброта, упорство, скромность и труд» – эти принципы нужны нам сегодня как воздух.

– Касым-Жомарт Кемелевич, какими источниками информации Вы пользуетесь? Вы смотрите телевизор, читаете периодику, социальные сети?

– Я регулярно просматриваю прессу. Это моя давняя привычка. Читаю газеты «Егемен Қазақстан», «Айқын», «Астана ақшамы». Также обязательно знакомлюсь с тем, что пишут издания «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті», «Жас Қазақ», «Туркестан». В целом, я много читаю.

Когда я вижу хорошую статью или интервью, я делаю необходимые пометки. Если издание поднимает актуальную проблему, я даю конкретные поручения. Я также регулярно просматриваю острые посты в социальных сетях. Кроме того, я смотрю новости и аналитические программы по телевизору.

– Касым-Жомарт Кемелевич, один продюсерский центр собирается снять фильм по Вашей книге «Слово об отце». Как Вы к этому относитесь?

– Я читал, что на основе моей книги собираются снять фильм. Я никому не давал таких поручений, и не собираюсь этого делать. Скажу откровенно, я не приветствую подобного рода вещи. Но, конечно, от своей книги «Слово об отце» я никогда не откажусь. Считаю, что это содержательное произведение, полезное для молодежи. Эта книга – мой долг перед родителями.

– Еще один вопрос, касающийся Вашего творчества. Вы написали много книг, в основном о дипломатии, внешней политике. В их числе есть книга «Он делает историю», посвященная личности Елбасы.  В сегодняшних реалиях Вы не сожалеете о том, что написали эту книгу? Есть ли у Вас в планах новые книги?

– Что касается книги о деятельности Первого Президента, то, как говорят казахи, «өткен іске өкінбе» («не сожалей о прошлом»). Я был свидетелем многих событий, поэтому решил рассказать об этом. Читатели дают высокую оценку моим книгам. Это не мое личное мнение. Например, студенты по-прежнему черпают необходимую информацию из этих книг.

Если говорить о планах, то я веду дневник, в который записываю некоторые свои размышления. Возможно, он пригодится. В будущем я планирую написать большую книгу о нашей нынешней жизни.

– Вы недавно подписали поправки в Закон «О Первом Президенте». В соответствии с нововведениями был прекращен ряд полномочий Елбасы, включая пожизненное председательство в Совете Безопасности и Ассамблее народа Казахстана. В целом, каково Ваше мнение по этому вопросу?

– Это очевидно. Раньше такие законы принимались, но сейчас они уже не нужны. Об этом надо говорить прямо. Я считаю, что не нужно принимать такие законы в будущем.

В прошлом были недостатки, но это наша история. Долг каждого из нас – учиться у истории. Наша цель – думать о будущем нашей страны, заботиться о подрастающем поколении.

– Касым-Жомарт Кемелевич, хотела бы поблагодарить Вас за то, что смогли найти время и дать интервью нашему каналу. Что бы Вы еще сказали нашим зрителям, общественности в завершение нашего разговора?

– Думаю, что сегодня состоялся хороший, содержательный разговор.

Я хочу обратиться к нашим гражданам: решить судьбу казахов в этом мире можем только мы сами. У нас есть только одно государство – Казахстан. Это наша священная Родина. Другой Родины у нас нет. Защищать Родину, заботиться о благополучии народа – долг каждого гражданина. Мы должны всегда помнить об этом. Я желаю процветания казахскому народу.

– Уважаемый Касым-Жомарт Кемелевич! Хотела бы еще раз поблагодарить Вас за интервью.

Беседу провела журналист

Жайна Сламбек